“Şirket kültürü yürüdüğün yola bağlıdır. Kültür yolculuğun boyunca öğrendiğin derslerin bütünüdür.”
Jeff Bezos
“Ticari Aforizmalar” başlıklı yazımda girişimcilikte başarılı olmak için önemli olduğunu düşündüğüm 16 maddeyi kaleme almıştım. Doğru noktalara değinmiş olacağım ki sonrasında yazıyla ilgili her zamankinden daha fazla geri dönüş aldım. Bu geri dönüşler yazının içeriğinde yer alan ve kısaca değinip geçmek durumunda kaldığım bazı maddeleri derinlemesine inceleme fikrine ilham kaynağı oldu. İlk konu olarak “Kurum Kültürü” nü incelemek istedim.
Konuyu incelemeye başlamadan önce kurum kültürünün ne anlama geldiğini açıklayalım.
Kurumların da insanlar ve toplumlar gibi varoluş amaçları vardır. Buna var olma sebepleri de diyebiliriz. Ayrıca kurumların iş yaşamına bakış açıları, değerleri, ilkeleri kısacası kendilerine özgü nitelikleri vardır. Bir işletmenin en tepeden en aşağı kadar tüm üyeleri tarafından paylaşılan inanç, anlayış ve kurallar bütününe kurum kültürü diyebiliriz.
Kurum Kültürünü Neler Oluşturur?
Kurumlar canlı organizmalardır. Tüm canlılar gibi doğar, büyür ve ölürler. Tıpkı insanlar gibi kendilerine has karakterleri mevcuttur. Nasıl ki bir insanın karakter oluşumunda genetik, çevresel ve içsel bir çok değişken etkili oluyorsa kurumlar için de benzer bir durumdan bahsedebiliriz. Peki kurumların karakterlerinin yani kültürlerinin oluşumunda neler etkilidir?
- Şirketin kuruluş hikayesi
- Tarihi
- Benimsediği değerleri
- Yöneticileri
- Liderleri
- Davranış kuralları
- Çevreye olan yaklaşımları
- Vizyonları ve misyonları vb. maddeleri sayabiliriz.
Kurum Kültürü Neden Önemlidir?
Şahsi fikrim şudur ki, kurum kültürü bir firmanın karlılığı, cirosu, marka değeri gibi hayati önem taşıyan değerleri kadar önemlidir. Önemlidir çünkü kültür konusu, direk olarak sürdürülebilirlikle ilişkilidir. Zaman zaman karlılıklar düşebilir, bazen finansal krizler yaşanabilir, bunlar bir firma için olağan durumlardır.
Tüm olumsuzlukların üstesinden gelmek için kurum kültürü en önemli rollerden birini oynayacaktır. Çünkü kriz anlarında nasıl davranılması gerektiğini bize kurum kültürü söyler. Kültür, bir nevi firmanın ruhudur. Ruh olmadığında bedenin bir önemi olmadığı gibi kültür yokluğunda da firmanın diğer özelliklerinden bahsetmenin bir anlamı yoktur.
Aslında bakarsak her kurumun bir kültürü vardır. Bilinçli bir çaba olmasa dahi kültür, her firmada doğal sürecinde oluşur. Kendiliğinden oluşuyor olması ekstra bir çalışma yapılmaması gerektiği anlamına gelmiyor. Kontrolsüz ve bilinçsiz bir kültür oluşumundan olumlu bir sonuç elde edilmesi imkansızdır.
Bir bebeği eğitimsiz bırakıp kendi kendini eğitmesini bekleyemeyiz. Böyle bir insan yavrusunun en iyi ihtimalle fiziksel gelişimi noksansız tamamlanabilir. Bilinçli çabalar ortaya konmadan mental gelişmesi tamamlanmış bir birey ortaya çıkmayacaktır.
Kültürün kurumlar için etkilerini en genel ifadeyle “içe dönük etkiler” ve “dışa dönük etkiler” olarak ikiye ayırabiliriz.
İçe dönük etkiler;
- Kurum kültürü insanları aynı değerler ve aynı çalışma anlayışı çevresinde aydınlatır.
- Değişen çevre koşullarında hedefin kaybolmasını engellediği için yol göstericidir ve kontrol aracıdır.
- İnsanları birbirine bağlayıcı rol oynar.
- Çalışanlar için aidiyet duygusu oluşturur.
- Kuruma bütünlük kazandırır.
- Kurum için nelerin önemli olduğunu belirler.
- İletişim şeklini belirler.
- Ne için çaba gösterilmesi gerektiğini anlatır.
- Kurumsal kimliği oluşturur.
- Günlük çalışmalarda rehber olur.
- Çalışanların davranış biçimlerini belirler.
- Yüksek motivasyon ve verimlilik getirir.
Dışarı dönük etkiler ise şunlardır;
- Firmanın dışarıdan nasıl algılanması isteniyorsa bu algıyı inşa eder.
- Marka değeri katar.
- Müşteri ve paydaşları için güvenli bir ortam tesis eder.
- Kurumun cazibesini arttırır.
- Dışarıyla firma arasında iletişim kanallarını genişletir.
Kurum Kültürü Nasıl Oluşturulur?
Kurum kültürü şu şekilde oluşur diyerek maddeleri sıralamak konuyu sığlaştıracaktır. Çünkü kültür kurum var olduğu müddetçe büyüyüp gelişecek, değişimlere uğrayacak dinamikliğe sahiptir. Bu sebeple şunları şunları yaparsanız mükemmel bir kültüre sahip olursunuz demek mümkün değildir. Bu başlık altında ancak kültür oluşumuna etki eden başlıklardan ve etkilerinden bahsedebiliriz.
- Kurum kültürü liderden başlar. Liderler bir kültür listesi yayınlayarak bunu çalışanların ezberleyip uygulamasını bekleyemez. Bizzat sahada aktif rol almalıdır.
- Çalışanlara olumlu geri bildirimler verilmelidir. Bu sayede üretkenlik ve verimlilik kültürü elde edilir. En iyi motivasyon olumlu geri bildirimlerle sağlanır.
- Kurum kültürüne uygun adaylarla çalışmalıdır. Bu sayede kültür daha etkili bir şekilde oluşur ve gelişir.
- İş ortamı keyifli olmalıdır. Çalışanlar tabiri caizse can atarak işe gelmelidir. Aidiyet duygusunun oluşmasını hızlandıracak ve verimlilik kültürü oluşturacaktır.
- Vizyon, misyon ve değerler belirlenmelidir. Kurumun yolculuğunun muhtevası ne kadar şeffaf olursa kültür de o denli gelişir.
- İletişim kanalları açık tutulmalıdır.
Kültür nasıl oluşur sorusuna maymun-muz deneyi iyi bir cevap olacaktır.
Koşullanma, öğrenilmiş çaresizlik gibi teorileri araştırmak için bilim adamları 5 maymunla bir deney yaparlar. Yapılan deneyde kapalı bir kafesin içinde bir merdiven ve bu merdivenin tepesinden bir iple sarkıtılan 1 adet muz bulunmaktadır. Deney şu şekilde devam etmektedir;
Gruptan biri bu merdivene çıkıp muzu almaya çalıştığında kafesin içine tazyikli su sıkılarak maymunların hepsi ıslatılarak cezalandırılır. Bu süreç bir kaç kere devam ettikten sonra artık hiçbir maymun muzu almaya çalışmaz. Ta ki gruptan bir maymun dışarı alınıp yerine dışarıdan yeni bir maymun getirilene dek. Herşeyden habersiz yeni gelen maymun muzu almak için merdivene tırmanmaya çalıştığında diğer 4 maymun derhal yeni maymuna müdahale ederek onu engellerler. Bir kaç denemenin ardından yeni maymun da bu kurala ayak uydurur ve artık muzu almaya çalışmaz.
Eskilerden bir maymun çıkarılarak gruba yeni bir maymun daha eklenir ve sonuç tahmin edeceğiniz gibi olur. Bu döngü tazyikli su cezasına maruz kalan tüm maymunlar kafesten çıkarılana kadar devam eder. 5 yeni maymun dışarıdan hiçbir müdahaleye maruz kalmamasına rağmen artık muza erişmeye çalışmazlar. Arada sırada buna yeltenen olursa da grup derhal gereğini yaparak o maymunu durdurur.
“Toplumsal negatif öğrenme” veya “öğrenilmiş çaresizlik” gibi çıkarımları olan bu deney kurum kültürü açısından bize şunu anlatır;
Kültür oluşumu bir süreçtir. Kurum içinde üyelerin başlarından geçen olaylara binaen bir takım kurallar oluşur ve kuralların neticesinde de kurumsal hafıza meydana gelir. Kurumsal hafızanın tüm bileşenleri de bir araya gelerek kültürü inşa ederler. Deneye konu olan kafeste de benzer şekilde muzun yenmemesi gerektiği bir kültür halini almıştır.
Siz kurumunuzda çaresizliğin öğrenildiği ve başarıların cezalandırıldığı bir kültür mü oluşturmak istersiniz? -ki kendi haline bırakıldığında kaçınılmaz olarak bu gerçekleşecektir.- Yoksa başarının öğrenildiği ve insanların kendilerini geliştirebildiği bir organizasyon kültürü mü inşa etmek istersiniz?